บทนำ
ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลาเป็นพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การทำนา อาชีพการทำนาจึงเป็นอาชีพหลักของชาวบ้านที่อาศัยอยู่ในแถบนี้มาเป็นเวลานาน และมีบทบาทที่สำคัญยิ่งต่อการดำเนินชีวิต ซึ่งส่งผลให้สังคมวัฒนธรรมของชาวบ้านในดินแดนแถบนี้มีความสัมพันธ์อย่างแนบแน่น การประกอบอาชีพทำนาในอดีตเป็นการทำเพื่อการบริโภคในชีวิตประจำวันเป็นหลัก เมื่อความเจริญของบ้านเมืองเข้ามาทำให้รูปแบบการทำนาแบบเดิมได้เปลี่ยนไปเพื่อการค้ามากยิ่งขึ้น แม้ว่าปัจจุบันการทำนาแบบดั้งเดิมจะลดน้อยลงไปมากแต่ก็ยังมีอยู่

การทำนาของชาวบ้านในแถบลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลามีรูปแบบและวิธีการสืบทอดจากอดีตถึงปัจจุบันอย่างต่อเนื่อง จากการสัมภาษณ์ชาวบ้านผู้ประกอบอาชีพทำนายังมีความเชื่ออยู่ว่านอกจากอาศัยวิธีการ เทคโนโลยี เครื่องมือเครื่องใช้สมัยใหม่แล้ว ยังต้องมีความเชื่อและพิธีกรรมเข้ามาเกี่ยวข้องด้วยเพื่อให้การทำนาประสบผลสำเร็จและเพื่อให้เกิดความสบายใจ โดยชาวบ้านเชื่อกันว่าการจะทำให้ทำนาให้ได้ผลดีนั้นจะต้องให้ความเคารพ และต้องระลึกถึงพระคุณของแม่โพสพ หรือการทำขวัญข้าว นั่นเอง

การทำขวัญข้าว ตามประวัติบอกเล่าสืบต่อกันมาแต่โบราณของชาวลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา เกิดขึ้นเนื่องจากเกิดมีปัญหาถามว่าระหว่างพระพุทธเจ้ากับแม่โพสพนั้นใครจะมีบุญคุณมากกว่ากัน ต่างก็มีการถกเถียงกันผลที่สุดมนุษย์ก็ให้แม่โพสพเป็นฝ่ายพ่ายแพ้ แม่โพสพทั้งเสียใจและน้อยใจเป็นอย่างมากพลางกล่าวว่า “ตั้งแต่งรักษามนุษย์มา มนุษย์ได้มีข้าวกิน ถึงแม้ว่าสิ่งอื่น ๆ จะมีพระคุณ แต่แม่โพสพก็ไม่ควรที่จะพ่ายแพ้แก่ใคร ๆ “ กล่าวจบ แม่โพสพก็หลีกหนีไปอาศัยอยู่ที่ภูเขาทบกัน ตั้งแต่นั้นมาชาวบ้านต่างก็พากันได้รับความเดือดร้อน ร้องห่มร้องไห้ เนื่องจากต้นข้าวเมล็ดลีบเสียหายหมด เกิดความอดอยากขาดแคลนอาหารไปทั่วทุกหนทุกแห่ง จนกระทั่งมีสัตว์ 2 ตัว คือปลาสลาดและนกคู้ลารับอาสาไปรับแม่โพสพที่ภูเขาทับกัน ปลาสลาดสมัยก่อนลำตัวจะกลม แต่พอเดินทางเข้าไปคาบเอาแม่โพสพซึ่งเป็นช่วงที่ภูเขากระทบกันพอดีและทับเอาลำตัวปลาสลาดจนตัวแบน จากนั้นปลาสลาดก็คาบเมล็ดข้าวหรือแม่โพสพออกมาพ้นจากภูเขาทบกันได้ นกคู้ลาจึงฉวยโอกาสแย่งคาบเมล็ดข้าวพาบินหนีมาจนมาถูกพายุใหญ่ก็ขอร้องให้ช่วย ปลาสลาดซึ่งว่ายน้ำตามมาทันพอดีขณะที่นกคู้ลาอ้าปากจะขอช่วยทำให้เมล็ดข้าวหล่นออกจากปากของนกคู้ลา ปลาสลาดก็รับไว้แล้วคาบมาจนกลับมาถึงที่เดิมนำมามอบให้พระพุทธเจ้าแจกจ่ายให้ประชาชนนำไปปลูกขยายพันธุ์ต่อไป ตั้งแต่น้ำมามีการทำขวัญข้าวเพื่อรำลึกถึงบุญคุณของแม่โพสพสืบมาจนกระทั่งปัจจุบัน และปลาสลาดก็มีลำตัวแบนมาจนถึงบัดนี้ และสิ่งหนึ่งที่เป็นประจักษ์พยานได้เป็นอย่างดีถึงการสืบทอดพิธีกรรมดังกล่าวคือ การบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษรลงในหนังสือบุดเพื่อใช้สืบทอดและเป็นบทสวดในการประกอบพิธีกรรม ดังเช่นบทสวดที่ผู้เสนอรายงานทำการปริวรรตฉบับนี้