วันศุกร์ที่ 5 กันยายน พ.ศ. 2551

3. พิธีกรรมที่ปรากฏในตำราการทำขวัญข้าว

พิธีกรรม หมายถึงการกระทำที่มีแบบแผนมีขั้นตอน โดยมุ่งให้บรรลุจุดประสงค์ของผู้จัดพิธีกรรม ลักษณะการกระทำที่เป็นพิธีการย่อมจะสะท้อนแนวความคิดที่เกี่ยวข้องกับการกระทำ 2 ประการ คือ

1) แนวคิดเกี่ยวกับจิตใจ กล่าวคือพิธีกรรมเป็นสิ่งที่ผู้กระทำรับรู้หรือสัมผัสด้วยใจว่า สิ่งที่เกี่ยวเนื่องกับพิธีกรรมมีตัวตนจริง เช่น พิธีการทำขวัญข้าวเพราะเชื่อว่าแม่โพสพมีอยู่จริง จะคอยปกปักรักษาข้าวให้อุดมสมบูรณ์ เป็นต้น นอกจากนี้พิธีกรรมยังก่อให้เกิดความเชื่อมั่น ซึ่งทำให้ผู้ประกอบพิธีมีจิตใจที่มั่นคงปลอดโปร่ง และเข้มแข็งขึ้น มนุษย์จึงสร้างสรรค์พิธีกรรมขึ้นเพื่อให้สามารถกระทำกิจกรรมต่างๆ ให้บรรลุผลตามความต้องการได้

2) แนวคิดเกี่ยวกับสัญลักษณ์ ในพิธีกรรมต่างๆจะประกอบด้วยเครื่องบูชาและผู้ประกอบพิธีซึ่งจะแสดงกิริยาท่าทางและถ้อยคำ องค์ประกอบต่างๆนี้สื่อความหมายของพิธีกรรม ทำให้ผู้ร่วมพิธีกรรมเข้าใจถึงจุดมุ่งหมายของการจัดพิธีกรรมขึ้นมา นอกจากนี้ยังเสนอแนวคิดเกี่ยวกับสังคม วัฒนธรรม และแนวทางการดำเนินชีวิต

3.1 พิธีไหว้และทำขวัญแม่โพสพ

การไหว้และทำขวัญแม่โพสพ
เกือบทุกขั้นตอนของการทำนา ชาวบ้านต้องรำลึกถึงแม่โพสพ เริ่มตั้งแต่การหว่านข้าวก็ต้องหาวันดี พันธุ์ข้าวต้องแบ่งส่วนจากข้าวขวัญอันเป็นขวัญแห่งแม่โพสพ ก่อนถอนต้นกล้าไปปักดำต้องขอขมา ตอนเริ่มปักดำต้องเชิญขวัญมาอยู่รากอยู่กอ ข้าวออกรวงอร่ามต้องรวบข้าว ผูกขวัญไว้ เก็บเกี่ยวแล้วต้องทำขวัญข้าวครั้งสำคัญ และเมื่อรื้อข้าวลงจากกองมานวดทุกครั้งก็ต้องขอขมาลาโทษ ในทุกขั้นตอนที่ว่านี้การทำขวัญเป็นการแสดงออกต่อแม่โพสพที่เป็นพิธีรีตรองมากที่สุด ทั้งนี้ในการและทำขวัญแม่โพสพนั้น ต้องจัดเตรียมเครื่องบูชา ดังนี้

1. บายศรีปาก ในบายศรีปากชาม 2. หัวหมู จำนวน 1 หัว หรือมากกว่านั้น 3. ขนมต้มแดงขนมต้มขาว 4. มะพร้าวอ่อน จำนวน 3 ลูก 5. ผลไม้ต่างๆ มักจะนิยมจัดวางให้เป็นเลขคี่ 3 5 7 หรือ 9 อย่าง 6. ข้าวตอก ถั่ว งา 7. ดอกไม้ 7 อย่าง 8. อาหารคาว 3 7 9 หรือ 12 อย่าง 9. หมาก พลู บุหรี่ 10.อาหารหวาน มักจะใช้ขนมที่มีชื่อมงคล 11. ผ้าขาว ใช้ผ้าขาวขนาดสี่เหลี่ยมจัตุรัส 12. อุปกรณ์ที่ใช้ทำนา หรือซากสัตว์ เช่น เชือกวัวขาด คราด ไถ เป็นต้น 13. ข้าวจากทุ่งนา แทนข้าวทุกพันธุ์ การตั้งเครื่องบูชาอาจตั้งมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับความสะดวกของหมอแต่ละท่าน

ในการทำพิธีจะนำข้าวเลียง ดอกไม้ธูปเทียน และอุปกรณ์ต่างๆ มาวางบนโต๊ะพิธี เอาแหวนผูกด้ายวงล้อมรอบขวัญข้าว วางสายสิญจน์รอบเครื่องบายศรีและเครื่องบูชาในพิธี แล้วสวดมนต์บูชาพระรัตนตรัย พิธีสงฆ์) หมอทำขวัญกล่าวชุมนุมเทวดา ไหว้สัดดี ตั้งนะโม 3 จบ เปิดกรวยบายศรี จุดเทียนชัยและแหล่บททำขวัญข้าว จากนั้นหมอทำขวัญว่าคาถาปิดประตูหน้าต่างเพื่อให้แม่โพสพอยู่ประจำยุ้งข้าวเป็นอันเสร็จพิธี หลังจากนั้น ก็จะนำข้าวที่ผ่านการทำพิธีเสร็จแล้วกลับไปบ้านเพื่อเก็บไว้เป็นสิริมงคลและเก็บไว้หว่านร่วมกับข้าวปลูกในครั้งต่อไปโดนเชื่อว่าจะทำให้ข้าวบริบูรณ์ได้ผลดี

ตัวอย่างบทแหล่ทำขวัญข้าว

... อัญเชิญขวัญแม่เจ้าอย่าถือโทษ บากหน้ามาอัญเชิญขวัญแม่มา อยู่สำราญใจอย่าสะดุ้งตกใจ อยู่ในยุ้งตระการกูดัดเพดาน ผาลายลาดแล้วตั้งแต่ง กู จึงตั้งกำแพงแล้วอาคมอัญเชิญขวัญแม่เอย มาชมเครื่องข้าวหนม ข้าวเหนียวสังเหว้ย กะทินมเนย ข้าวขวัญทำขวัญทำขวัญ หมากพลูจีบสับ ขวัญแม่ทั้งปวง ขวัญข้าวขุนหลวง ข้าวพวงตั้งเต ข้าวทรวงสาย อีกข้าวพวงหวาย ...... มาเถิด ณ ขวัญเอย...

3.2 พิธีไหว้และบัตพลี เทพยาดาและพระภูมิเจ้าที่

การไหว้และบัตพลี พิธีไหว้เทพยาดาและพระภูมิเจ้าที่
การทำนาทุก ๆ ปี เริ่มตั้งแต่หว่านข้าวจนถึงขั้นเก็บเกี่ยวนั้นมักจะมีสัตว์ต่าง ๆ เช่น นก หนู หรือแมลงต่าง ๆ มากัดกินทำลายต้นข้าวให้เสียหายทำให้ชาวบ้านประสบความเดือดร้อน ด้วยเหตุนี้จึงต้องหาทางป้องกัน ชาวบ้านเชื่อว่ายังมีสิ่งเร้นลับในธรรมชาติโดยเฉพาะ เทพยดา พระภูมิเจ้าที่ซึ่งเป็นเทวดารักษาสถานที่ต่าง ๆ เช่น เทวดารักษาประจำที่นาจะช่วยป้องกันรักษาไร่นาให้การทำนาได้ผลดีตามต้องการและเพื่อความสวัสดิมลคลแก่เจ้าของที่นาจึงเกิดพิธีกรรม ขึ้น อุปกรณ์และเครื่องประกอบพิธีมีแผงไม้ไผ่สี่เหลี่ยมขนาดกว้างยาวประมาณ 2 ฟุต ปูลาดด้วยใบตอง สำหรับว่างเครื่อง เช่น บัตรพลีซึ่งทำด้วยใบเตย นำมาเย็บเป็นรูปสี่เหลี่ยมสำหรับใส่เครื่อง เช่น 4 ใบ บัตรพลีแต่ละใบจะใส่เครื่อง เช่น บวงสรวง ซึ่งมี * ข้าวปากหม้อ ขนมแดง ขนมขาว ขนมโค ปลามีหัวมีหาง ธูป 4 ดอก เทียน 4 เล่ม หมากพลู 3 คำ เมื่อถึงเวลาประกอบพิธีหมอกลางบ้านจะนำแผงไม้ไผ่มาวางลงบนค้นนา เอาใบตองมาปูลาดบนแผงไม้ไผ่แล้ววางบัตรพลีทั้ง 4 ใบ ลงบนแผงไม้ไผ่ทั้ง 4 มุม จากนั้นหมอผู้ทำพิธีจะนั่งสมาธิ จุดธูปเทียน เสกคาถา ชุมนุมเทวดา ตั้งนะโม 3 จบ แล้วจึงสวดอัญเชิญเจ้าที่นารับเครื่องสังเวยและสวดอวยพรให้เจ้าของที่นาเพื่อขอความสวัสดีมีชัย

...โอมสิทธิการท่านท้าวภูมิเจ้าที่ท้าวกรุงพาลี หากมีฤทธิธากว่าคนนักหนา ข้าจักหารือทำไร่นา ทุกสิ่งนาๆ มีมากเนืองนอง ขอมีคลังข้าวคลังเงินทอง ข้าคนเนืองนองโดยข้าปรารถนา ข้าไหว้วันทา…

…อัญเชิญท้าวกรุงพาลี ว่าทรงนามท้าวกรุงพาลี ธ เป็นเจ้าแก่เทวดา ทั่วท้องธรณี รักษาภูมิทั่วจักรวาล ตูข้าตกแต่งย้อมเครื่องตระการ เสร็จจงมาอย่านาน มาเอาเครื่องสังเวย..

ไม่มีความคิดเห็น: